Ara comptarem en qual manera nos som engenrats, e en qual manera fo lo nostre neximent. Primerament en qual manera fom engenrats nos: Nostre pare lo Rey en P. no uolia ueser nostra mare la Reyna, e endeuench se que una uegada lo Rey nostre pare fo en Lates, e la Reyna nostra mare fo en Mirauals. E uench al Rey ·I· rich hom per nom en ·G· Dalcala, e pregal tant quel feu uenir a Mirauals on era la Reyna nostra mare. E aquela nuyt que abdos foren a Mirauals, uolch nostre Senyor que nos fossem engenrats.

E quan la Reyna nostra mare se senti prenys, entrassen a Montpestler. E aqui uolch nostre Senyor que fos lo nostre naximent en casa daquels de Tornamira ‘ la uespra de nostra dona sancta Maria Candaler. E nostra mare sempre que nos som nats enuians a sancta Maria, e portaren nos en los braces, e deyen matines en la esglesia de nostra Dona: e tantost con nos meseren pel portal cantaren: Te Deum laudamus. E no sabien los clergues que nos deguessem entrar alli: mas, entram quant cantauen aquel cantich. E puys leuaren -13- nos a sent Fermi e quant aquels quins portauen entraren per la esglesia de sent Fermi, cantauen: Benedictus Dominus Deus Israel.
Folio IIIv del Llibre dels Fets donde se narra como fue engendrado Jaime I y como recibió su nombre.
E quan nos tornaren a la casa de nostra mare, fo ella molt, alegra daquestes prenostigues quens eren esdeuengudes. E feu fer ·XII· candeles totes de ·I· pes e duna granea, e feules encendre totes ensemps, e a cada una mes sengles noms dels apostols, e promes a nostre Senyor que aquela que pus duraria, que aquel nom auriem nos. E dura mes la de sent Jacme be ·III· dits de traues que les altres. E per aço e per la gracia de Deu haurem nos nom en Jacme.
Testamento de María de Montpellier.
Gesta Comitum Barchinonensium.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Anno Incarnationis Domini M° CC° VIIII°, mense iulio. Ego, Maria, Aragonum Regina et domina Montispessulani, quondam Guillelmi Montispessulani et domine Imperatricis, eius uxoris, [filia], in mea bona memoria et in ultima voluntate mea, sic dispono et ordino testamentum meum sive ultimam voluntatem meam.
In primis, animam meam et corpus meum Deo et Béate Marie dono et reddo. Corpus meum sepeliri volo in cimiterio Sancte Marie Vallismagne, nisi aliter ordinavero, cui ecclesie lego M sol. et annuatim C sol. ad refectionem monachorum in die obitus mei.
Retineo super redditus del esmer M sol. in perpetuum solvendos singulis annis in festo Sancti Michaelis, ex quibus solvantur semper predicti C solidi. Hos M sol. accipiant auctoritate mea semper in festo Sancti Michaelis abbas Vallismagne et prior Sancti-Firmini, et distribuant sicut infra ordinabitur : Priorisse Sancti Felicis de Montecervio, C sol ; Priorisse de Recluso, C sol ; Priorisse de Annonenca C sol. ; Abbati Aniane, C sol ; Abbati Sancti Guillelmi, C sol ; Abatisse de Sancto Genesio, L sol. ; Priori de Caciano, L sol ; Priori Valliscrose, L sol ; Heremitis de Monte Arberone, L sol ; Bernardo de Cercio, capellano, semel in presenti CC sol, et quandiu vixerit L sol ; post eius mortem accipiat eos semper prior domus Cartuxiensis que est in episcopatu Uceciensis, que dicitur Vallisbona. Domui Vallismagne, que est apud Montempessulanum, lego de his M solidis L sol. in adiutorium convivii quod annuatim fatiunt abbatibus Cisterciensis Ordinis. Sancte Marie de Ripa, que est prope fabricam, L. sol.
Nutrici mee, quandiu vixerit, L. sol. ; post eius mortem distribuantur a predictis abbate scilicet et priore.
Hec omnia perpetuo solvantur a predictis et ipsi mea et sua auctoritate percipiant hos M sol. del esmer Monstispessulani super quod hoc eis dono. Hoc ordinamento servetur perpetuo nisi aliter ordinavero.
Hoc enim retineo ut possim, Sancto Petro de Magalona lego M sol. Sancto Firmino, C sol ; Santé Marie de Montepessolano, C sol. et unam ymaginem, V marchi argenté pro filio. Hospitali Sancti Spiritus, C sol ; Hospitali Rotberti, L sol ; Hospitali Sancti Guillelmi, L sol ; Hospitali Sancti Egidii, XX sol. quod est in Montepessolano, Singulis ecclesiis Montispessolani X sol ; leprosis qui stant iuxta pontem de Les, XX sol ; Vitali, capellano meo, CC sol ; Sancto Antonio, C sol ; Vallibone, que est in episcopatu Uceciensis, CL sol ; Ecclesie Sancte Marie de Castello, lego C sol ; et quod pater meus ordinavit et statuit de ea confirmo et precipio ut fiat. Sancte Marie de Doa, C sol ; Sancto Romano, C sol. et unum bovem. Sancte Marie de Valleviridi, C sol. et unum bovem.
Jacobum, filium meum, heredem instituo in omnibus que secundum Deum habeo vel habere debeo, et iuste, excepto quod aliis assignavero. Maiddam, filiam meam, heredem instituo in C marchis argenté, et Petronam in LX, quas percipiant de CC quas pater earum mihi debet et his eas contentas esse volo de omnibus [bonis] meis. De XL que supersunt lego domui de Follencs XX et alias XX abbatisse de Favars. Si Jacobus, filius meus, impubes vel post sine liberis vel sine testamento decesserit, substituo ei Raimundum Gaucelmum de Lunello, et Raimundo, Raimundum de Rocafolio, et illi Berengarium Guillelmi. In quo casu volo ut omnia prescripta legata et alia duplicentur, scilicet si substitutio locum habuerit ; in quo casu retineo super l’esmer MM sol. accipiendos et distribuendos a predicto abbate et priore. Precipio ut Jacobus, hères meus, vel ei substitutus, solvat omnia legata mea et débita et patris mei. Item precipio ut omnibus personis et domibus religiosis iura sua conservet et eos defendat pro posse suo. Guillelmo, fratri meo, domine Agnetis filio, lego CCC marchas argenti si aliud ab herede [meo] non petierit ; alioquin habeat quod de iure poterit habere. Unicuique fratrem eius lego MM sol. ; Adalaicie, sorori eius, C marchas argenti.
Hermesendi et Guillelme, que mihi serviunt, lego cuique M sol. Hec pro omnibus. Marie, nutrici mee, CCCC sol. ; Ana de Porz, CCC sol. Ana Favariza, CC sol. Domine Pétronille, M sol. Cecilia habeat super l’esmer M sol. si non est solutum ei, et ultra CCC sol.
Clementie, amite mee, lego et dono M sol. singulis annis in omni vita sua, etiam si se monachaverit, super leddam vel super balnea Montispessulani, prout elegerit. Item ei dono castellum de Miravalle in omni vita sua, cum iure suo, et post ipsam Ordini Cistercio, et ipsa possit ibi facere monasterium monialium si de iure poterit.
Saure, filie Raimundi de Rocafolio, lego ad maritandum MM sol. Filiole mee, Raimundi de Centrairanicis filie, lego D sol. Esclarmunde, filie domine Burgundie D sol. Aibeline, CCC sol. ut sit in ordine.
Rogo heredem meum quatinus infra Villi dies post mortem meam vel post testamenti recitationem pascat tria milia pauperes et infra annum faciat celebrari tria milia missas et teneat honorifice omni tempore unum sacerdotem.
Clunecheto lego L sol.
Jacobum, filium meum, dimit[to] in custodia Dei et Béate Marie et in potestate domini Petri, regis Aragonum, patris sui, et volo ut Templum recipiat filium meum et custodiat, donee ei illum reddat. Rogo dominum Petrum, regem Aragonum, ut filium et terram custodiat in bona fide et diligat homines Montispessulani pro Deo et pro filio. Omnes predictarum domorum abbates, priores, abbatissas et rectores et priorissas rogo ut pro anima mea et parentum meorum intercédant et in spiritualibus domorum suarum me recipiant ; specialiter rogo illos quibus annuatim lego ut similiter annuatim in die obitus mei [perpetuo] intercédant pro me et scribatur in libris omnium dies obitus mei.
Et quia filius meus infans est, volo ut omnes redditus meos recipiant Raimundus Airas et Jo(hannes) Lucias et P(etrus) Lobez et B. de Montaniaco et Guillelmus Rosellus, et solvant prescripta legata mea et alia débita mea ; et Raimundus Airadi custodiat terram proborum hominum consilio [eorum, scilicet qui diligunt infantem] et domini Regis, et omnes fatiant ut prescripti M sol. quos retineo super l’esmer nunc et semper solvantur predictis gadiatoribus, scilicet, abbati Vallismagne et priori Sancti Firmini, ut per eos semper distribuantur.
Precipio et rogo ut omnes milites et alii omnes Montispessulani et omnium castellorum qui pertinent ad Montempessulanum teneant Jacobum, filium meum, pro domino et ei sicut domino vera promittant et observent fidelitatem semper. Predicti V, scilicet, Raimundus Airas et Jo(hannes) Lucias et P. Lobez et B. de Montaniaco et Guillelmus Rosellus, reddant rationem de omnibus redditibus meis et de legatis et debitis abbati Vallismagne et Magistro Milicie Montispessulani, vel, uno absente, alteri.
Suprascriptiones et rasure que superius sunt, emendandi causa, non dolo facte sunt.
Acta sunt hec V kalendas augusti, in camera abbatis Aniane, apud Montempessulanum, ubi domina morabatur regina.
Ego, Bernardus Richetus, subscribo testamento regine.
Ego, Bernardus Austrinus, subscribo testamento regine.
Ego, B(ernardus), prior, subscribo pro Guillelmo de Claromonte, testamento regine.
Ego, Vitalis, sacerdos, subscribo testamento regine.
(Au dos) :
Ego, B(ernardus), prior Vallismagne, interfui testamento domine Marie regine, et subscribo (signum). Ego, Petrus de Campo, subscribo testamento regine
Ego, B(ernardus), prior, subscribo testamento regine pro Raimundo de Cetranicis (signum).
Ego, R. Raterra, subscribo testamento regine.
Ego, Guillelmus de Floregia, scripsi testamentum domine Regine et nunc subscribo (signum). (Signum)
Ego, Petrus Bruni, subscribo testamento regine.
MCCVIIII TESTAMENTUM DOMINE MARIE, DOMINE MONTISPESSULANI.
(A) Manifestum sit omnibus quod Ego Alvira, Dei gratia Comitissa Urgelli, bono animo et spontanea voluntate, consilio et assensu et voluntate dompni Petri Episcopi Urgelli et G[uillelmi] Vicecomitis Cardone, R[aimundi] Fulconis, R[aimundi] de Montecatano, P[etri] et B[eren]g[arii] de Podioviridi, G[uillelmi] de Petra alta, R[aimundi] / Gaucerandi, Hugonis de Turre rubea et plurium aliorum baronum Urgellensis Comitatus, consilio et deliberatione proborum hominum Acrimontis et aliorum locorum eiusdem Comitatus, dono et trado vobis domino P[etro], Dei gratia Regi Aragonum et Comiti Barchinone, filiam meam et domini Ermengaudi, bone memo/rie Comitis Urgelli mariti mei, nomine Aurembiaix matrimonialiter copulandam filio vestro P[etro], domino Montispessulani, statim cum uterque etatem habuerit matrimonium legitime contrahendi. Et dono dicte filie mee et trado et dicto filio vestro futuro marito suo in dotem totum Comitatum Urgelli cum castel/lis et villis et forciis et edificiis suis que ad eum de iure pertinere noscuntur, cum militibus et universis et hominibus et feminis qui ibi sunt vel erunt ad ipsum Comitatum pertinentibus et cum omnibus aliis ad predictum Comitatum pertinentibus aliquo iure vel ratione vel modo. Et hoc Comitatum cum omnibus iuribus et pertinentiis suis et militibus / et hominibus et feminis trado in presenti vobis domino P[etro] Regi Aragonum et vos in plenam et corporalem possessionem, istorum omnium induco et de meo posse in vestram plenariam potestatem integre trado, transfero et transmitto. Promitto itaque ego dicta Comitissa non coacta nec circumventa in aliquo, in fide et legalitate mea vobis domino / P[etro] Regi et prenominato filio vestro hec omnia attendere et complere bona fide et sine aliquo ingenio, et quod nunquam per me vel per aliquam interpositam personam contraveniam aliquo modo.
Ad hec nos P[etrus] Rex hec omnia laudantes et concedentes et corde bono recipientes, convenimus vobis A[lvire] Comitisse Urgelli dictum / filium nostrum P[etrum] dominum Montispessulani dare maritum filie vestre nomine Aurembiaix, cum uterque etatem habuerit matrimonium legitime contrahendi. Et damus eidem filie vestre in sponsalicium sive in donationem propter nuptias totum Comitatum Palariensem et Cervariam et Camarasam et Cu/bels cum omnibus terminus et pertinentiis suis et cum omni iure et dominio quod in predicto Comitatu et prenominatis castellis et villis et eorum terminis habemus et habere debemus ulla ratione, habenda et tenenda hec integre et sine aliqua contrarietate pro sponsalicio suo. Convenimus etiam predicta omnia attendere et com/plere bona fide et sine aliquo malo ingenio vobis dicte Comitisse et filie vestre prenominate, promittentes quodneque per nos neque per interpositam personam contra hec vel horum aliquid veniamus, et recipientes de hoc toto vos in feminam, a vobis facto nobis hominio junctis manibus. Ad indicium autem / maioris securitatis et firmitatis damus vobis et filie vestre pro hiis omnibus attendendis penitus et complendis juratores de Aragonum dilectos et fideles nostros Garssiam Romei, Blascum Romei, Sanccium de Antilone, Azcennarium Pardi, Martinum de Caneto, Arnaldum de Alascuno, Attonem de / Fozces, Guillelmum de Alcalano, Matalonem et Furtunium Valerii, et de Catalonia, Guillelmum Vicecomitem Cardone, Hugonem de Mataplana, R[aimundum] Gaucerandi, R[aimundum] de Montecatano, G[uillelmum] de Cervilione, G[uillelmum] R[aimundi] senescalcum, R[aimundum] de Cervaria iuniorem, Hugonem de Turre rubea, R[aimundum] Alamanni et / A[rnaldum] de Timor, qui hec omnia nobiscum et sine nobis compleant et compleri et attendi faciant bona fide ut dictum est.
Et nos predicti omnes Aragonenses et Catalani promittimus bona fide vobis domine A[lvire] Comitisse Urgelli et filie vestre A[urembiaix] sub hominio quod vobis presentialiter facimus et sacramento sanctorum quatu/or Evangeliorum, mandato domini Regis a nobis corporaliter facto, quod universa supradicta compleamus et attendi et compleri faciamus fideliter posse nostro et bona fide sine aliquo malo ingenio.
Hoc etiam utriusque partis assensu et voluntate est positum et adiectum, ut si aliquo casu inter predictos dictum matrimonium / non consumaretur, vel consumato matrimonio dictam filiam Comitis et Comitisse Urgelli decedere contigeret sine liberis, testamentum Ermengaudi predicti quondam Comitis Urgelli compleretur et observaretur omnino, ita tamen quod P[etrus] Rex Aragonum haberet super predictum Comitatum Urgelli et omnia que ad eum pertinent / omnia illa quecumque et qualiacumque dicta Comitissa Urgelli habet super eodem ComitatuUrgelli ratione legati et donationis viri sui, sicut in testamento eiusdem viri sui E[rmengaudi] Comitis Urgelli plenius continetur, et in carta inde domino Regi ab ipsa Comitissa facta melius habetur. Et si forte idem Rex aliquid de ipso Comitatu / Urgelli pignori obligatum redimeret vel adquietaret, habeat illud totum super toto eodem Comitatu, donec successor de iure veniens illud quantumcumque esset et totam peccuniam quam dictus Rex super eundem Comitatum Urgelli pro certo se monstraret habere, ipsi Regi vel cui ipse mandaret verbo vel scripto / habeat sine aliqua diminutione soluta. Convenientie autem facte inter E[rmenagudum] quondam Comitem Urgelli et G[uillelmum] vicecomitem Cardone excipiuntur ab hiis et intelliguntur esse salve sicut in instrumentis inde confectis et divisis per alfabetum constat esse contentum.
Sig[signo]num domine Alvire Dei gracia Comitisse Urgellis, que hoc laudat etfirmat et firmari rogat.
Signum [signo] Petri Dei gracia Regis Aragonum et Comitis Barchinone, qui hoc firmo et concedo et firmari rogo.
S[signo]num Garssie Romei. S[signo]num Blaschi Romei. S[signo]num Sanccii de Antilone. S[signo]num Azcennarii Pardi. S[signo]num Martini de Caneto. S[signo] num Arnaldi de Alascuno. S[signo]num Attonis de Fozces. S[signo]num Guillelmi de Alcalano. S[signo]num Matalonis. S[signo]num Furtunii Valerii. / S[signo]num Guillelmi vicecomitis Cardone. S[signo]num Hugonis de Mataplana. S[signo]num R[aimundi] Gaucerandi. S[signo]num R[aimundi] de Montecatano. S[signo]num G[uillelmi] de Cervilione. S[signo]num G[uillelmi] R[aimundi] senescalci. S[signo]num R[aimundi] de Cervaria junioris. S[signo]num Hugonis de Turre rubea. S[signo]num R[aimundi] Alamanni. S[signo]num A[rnaldi] de Timor. /
Ego Petrus, Dei gratia Urgelli episcopus, suscribo1727. Ego R. Urgelli, prior testis, subscribo. Petrus de Josa Urgelli archidiaconus testis, suum nomem subscribi nfecit. S[signo]num A. decani Urgelli testis. S[signo]num Petri Sesse testis. S[signo]num Assaliti de Gudal testis. S[signo]num Guillelmi / de Claris vallibus testis. S[signo]num Petri de Alcalano testis. S[signo]num R[aimundi] Fulconis testis. S[signo]num Berengarius de Podio viridi testis. S[signo]num P[etri] de Podio viridi testis. S[signo]num G[uillelmi] de Podio viridi testis. S[signo]num G[uillelmi] de Petra alta testis. S[signo]num Berengarius de Petra mola testis. S[signo]num P[etri] Balbi testis. / A[rnaldus] de Tolone subscribo cum [signo] Salomone. S[signo]num Bernardi Gelsonensis prepositi.
Ego Ferrarius, notarius domini Regis, hoc scribi feci mandato ipsius loco, die et anno prefixis.
(A) In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Anno eiusdem .M.º.CC.º.X.º. sexto kalendas februarii. Ego Petrus, Dei gratia Rex Aragonum / et Comes Barchinone, promitto tibi Simoni Comite Leicestrie, Biterrensis et Karcassone vicecomes quod accipiam / et ad presens accipio, sicut melius possum, A[miciam] filiam tuam P[etro] meo primogenito in uxorem, propter / quod eundem filium meum tibi ad custodiendum concedo et cum ipso et pro ipso villam Montempessulani / et ius omne seu possessionem quod vel quam habeo vel habiturus sum in ipsa villa vel eius pertinen/tiis et in omni terra que ad G[uillelmum] dominum quondam Montispessulani, patrem domine M[arie] Regine uxoris / mee, pertinuisse cognoscitur, nomine prefati filii mei seu nomine dicte M[arie] regine uxoris mee / tibi similiter, sicut melius possum, pleno iure concedo, ita videlicet quod auctoritate tua / propria liceat tibi possessionem dicte ville cum omni eius territorio castri et pertinentiis sine mea / vel alicuius pro me contraditione intrare, agere, experiri et excipere contra homines ipsius ville / vel alios qui vellent concessioni huiusmodi contra ire. Hanc autem donationem et concessionem tibi / facio ad usum memorati filii mei quosque fuerit illius etatis, scilicet decem et octo annorum quod terram / possit regere supradictam. Insuper, quod supradicta omnia observabo bona fide et sine fraude / et malo ingenio, et faciam observari. Confiteor tactis sacrosanctis Evangeliis me / iurasse, idem Guillelmus de Cervaria et Petrus Aones iurarunt.
Similiter ego Simon Comes Leicestrie / promitto quod prefatam filiam meam dabo supradicto filio vestro domini Regi P[etri] primogenito in uxo/rem, et villam Montispessulani cum omni iure et pertinentiis eius et omni terra que sicut superius dictum / est ad G[uillelmum] dominum quondam Montispessulani pertinuisse cognoscitur, si possessionem fuero assecutus bo/na fide custodiam et gubernabo ad usum et utilitatem ipsius pueri filii vestri, ita tamen quod nullo / umquam tempore vobis vel ipsi de proventibus ville vel castrorum seu terre predicte tenear reddere rationem, / sed pro expensis dicti pueri vel domine Regine si fuerit mecum vel in ipsa villa penitus computen/tur. Preterea supradicta omnia fateor me iurasse, ex parte mea iurarunt vicecomes de Ungiis1925, Guido / de Luceio, Guillelmus de Pratellis, Lucas filius Johannis. Hec pactio facta fuit coram viris ve/nerabilibus archiepiscopo Arelatense, Uticensis apostolice sedis legato, Avinionense, Tholosa/nensi episcopis, abbate Cister apostolice sedis legato, et G. et Arnaldo fratribus Cister et B[ernardo] Amelii / et Columbo notario domini Regis Aragonum et R[oberto] Malo vicino. Ad maiorem autem predictorum / omnium observantiam, ego memoratus S[imon] Comes Leicestrie presentem cartam feci sigilli mei / munimine roborari. Actum in ecclesia Sancti Nazarii de Mazolio.